Bir teorinin başka bir teori ile karşılaştırmak için kullanılan ölçütlere bilimsel değerler denilmektedir. Bu ölçütleri ölçen değerlere geçmeden önce kısaca bilim ve bilimsellikten bahsetmek gerekmektedir.
Bilimsel bilgi; probleme çözüm olabilmek veya bir durumu açıklayabilmek adına oluşturulmuş, deneye dayanan ve nesnel karakterli bilgidir. Bu bilgi iki kısımda incelenebilir;
1. Bilimin teorik ve pratik değeri
2. Bilimin entelektüel değeri
Bilim, insanlara belli bir dünya görüşü oluşturma, belli ilkelere göre düşünme, olaylara ve olgulara nesnel, eleştirel bir bakış açısıyla bakma imkânı vermektedir.. Bireylere kazandırdığı bilimsel zihniyet ile dürüst ve tarafsız olmayı, sürekli yeni değerler, bilgiler ve karşılaştırmalarla görüşlerini test edebilmesi gerektiğini öğretmektedir.
Bilimsel bilgi; probleme çözüm olabilmek veya bir durumu açıklayabilmek adına oluşturulmuş, deneye dayanan ve nesnel karakterli bilgidir. Bilim insanlarının çalışmaları süreci veya neticesinde edinilen bu bilgiler, yöneldikleri şeyler üzerinde var olan değerlerinin yanında kullanımlarına göre de farklı değerler almaktadır.
Bilimsel bilginin teorik ve pratik değeri olarak düşünülen bu durum, kendi etki alanı içinde ona sürekli değer ya da değersizlik atfetmektedir. Bir dönem değerli görünen bilimsel bilgi başka bir dönem değersiz görülebilir. Bunun tam tersi de mümkündür. Bilimsel bilginin kullanımı açısından oluşan yeni durumlar, onun var olan değerini artırabileceği gibi azaltabilir de. Nitekim insanlık tarihi bunun örnekleriyle doludur.
Galileo'nun bilimsel değer için koyduğu prensip basit: bilimsel bir iddia gözlemle test edilebilir olmalıdır.
Konumuza dönersek, bir teoriyi değerlendiren bilimsel değerler nelerdir?
· Dakiklik (accuracy): Değerlendirilecek teoriye göre türetilen öndeyiler, gözlem ve deneylerin sonuçları arasında uyum olmalıdır. Özellikle niceliklerin hesaplanan değerleri, ölçülen değerlerine yaklaşık olmalıdır.
· Tutarlılık (consistency): Değerlendirilecek teori tutarlı olmalıdır.
a) Değerlendirilecek teorinin önermeleri arasında çelişki olmamalıdır.
b) Söz konusu teorinin önermeleri aynı zamanda kabul edilen başka bilim dallarına ilişkin teorilerinin önermeleri arasında çelişki olmamalıdır.
· Kapsamlılık (scope): Değerlendirilecek teoriden yeni ve beklenmeyen olguların öndeyisi türetilebilmelidir.
· Yalınlık (simplicity): Değerlendirilecek teori, birbiriyle ilişkisiz görünen karmaşık olgular arasında yalın bir düzenlilik ortaya koymalıdır.
· Verimlilik (fruitfulness): Değerlendirilecek teori bilim insanlarına yeni problem ve araştırma alanları sağlamalıdır.
Yukarıdaki beş değerleme ölçütü değer, ilgili bilim insanları topluluğunun alternatif teoriler arasındaki seçimini yönlendirmekle birlikte bu seçimi zorunlu kılmamaktadır. Son karar değerlemeyi yapacak olan bilim insanlarına aittir. Bu beş değerleme iki güçlükle karşılaşmaktadır;
a) Değerlerden her biri somut uygulamaları bakımından kesinlikten yoksundur.
b) Değerler, bir arada ele alındığında birbiriyle çatışabilmektedir.
Comments